بخش هشتم - سفر ستارگان در دیوان لسان الغیب حافظ شیرازی

بخش 8
اینک مفاهیم علمی جام جهان نما که در اشعار شعرای بزرگ ایران آمده است .
فردوسی در جلد دوم شاهنامه به هنگام گفتگو از روزگار کیخسرو چنین می فرماید :
چو نوروز خرم فراز آمدش
بدان جام فرخ نیاز آمدش
ببخشید مر گیو را شهریار
بخوانید آن جام گوهر نگار
پس آن جام برگف نهاد و بدید
در او هفت (1) کشور همی بنگرید (2)
زکار ون شان سپهر بلند
در او کرد پیدا چه و چون و چند
چه کیوان ، چه هرمز ، چه بهرام و شیر
چو مهر و چه ماه و چه ناهید و تیر
که منظور از سراینده این است که کیخسرو جام را گرفت ومشخصات وطول وعرض هفت کشور را بررسی نمود که هفت کشور عبارتند از:
1- ابرانشهر - هندوستان چین - ترکستان - آذربایجان وترکیه - اروپای شرقی - ترکستان - عربستان -. . .که منظور فردوسی اینست که کیخسرو در اسطرلاب نگاهی میکند و تمام هفت کشور که در آن حک شده بود می بیند وکیفیت وکمیت و ماهیت اجرام فلکی که در آن ثبت بود از برج حوت (ماهی) شروع وبه حمل (بره ) باتمام می رسدمی بیند واطلاعاتی را از سیاره های کیوان (زحل) هرمز (مشتری) بهرام( مریخ) شیر (صورت فلکی اسد) مهر(خورشید) ماه ، ناهید (زهره) وتیر (عطارد) که در آن جلب نظرش می شود وخطوط جام مذکور ، منظومه شمسی وحرکات آنها را نشان می دهد .
همه بودنی ها بدو اندرا
بدیدی جاندار افسونگرا !
آنگاه درجلد 3 شاهنامه حکمران از دانشمندانی که نزدیکش بودند سئوال می کند .
که افزایش آب این جام چیست ؟
نجومیست یا آلت هندسی است ؟
چنین داد پاسخ که ای شهریار
تو این جام را خوار مایه مدار
که این در بسی سالیان کرده اند
بدین در بسی رنج ها برده اند
ز اختر شناسان هر کشوری
زهر جا که بد نامور مهتری
بر کید 3 رفتند که این جام کرد
به روز سپید وشب لا جورد
همه طبع اختر نگه داشتند
فراوان بر این روز بگذاشتند
تو این مغناطیس گیر این نشان
که اورا چنین کرد آهن کشان
همه بودنی ها بگو ید به شاه
زرخشنده خورشید وگردنده ماه

بنا براین دانستیم که منظور از جام ابزار ودستگاهی است که برای بدست آوردن اطلاعاتی از رخشنده حورشید و گردنده ما ساخته شده که در آن مشخصات ستارگانرا در روزهاو ماه ها وسال های متمادی ثبت می کردند .
برای ساختن چنین دستگاهی از اختر شناسان هر کشور که نزدهم جمع شده بودند سود می جستندو محاسبات آنان را در روز سپید تا پاسی ازشب لا جوردی وتاریک یعنی در شبانه روز به انجام میرسانده اند ، زیرا بعضی از محاسبات آن باید با ستارگان شب هم منطبق گردد.
@
1) حافظ در باره هفت کشور می فرماید :
شیراز و آب رکنی و این باد خوش نسیم
عیبش مکن که خال رخ هفت کشور است
2) منظور ار نگریستن در جام ومشخصات وطول وعرض جغرافیایی کشور هاست .
3) کید - یکی از دانشمندان نجومی که 383 سال قبل از میلاد می زیسته .

ادامه دارد