بخش 5 - سفر ستارگان در دیوان لسان الغیب حافظ شیرازی

ابزاری که در زمان خواجه در نجوم استفاده می شده.
اول باید بدانیم که خواجه جهت شناخت علوم نجوم واختر شناسی چه ابزاری را مفید فایده می دانسته است ونیزکار برد آن را چگونه توصیه می فرموده .
در جهان امروز برای اینکه دانشمندان اطلاعاتی درزمینه علم نجوم واختر شناسی کسب نمایند و مطالعه در بی نهایت کهکشان ها ، از تلسکوپ های گوناگونی بهره می برند . همه میدانیم اساس کارشان دستگاهی است بنام ( اسطرلاب ) که ایرانیان تا 3 قرن قبل در محاسبات نجومی وقرایت در جات و زوایای این دستگاه در جهت یابی و ارصاد ستا رگان باتوجه به مدارک غیر قابل انکاری از آن بهره می جستند ، به ویژه پس ازدوره اسلام ( قرن سوم تا دوازدهم ه ق دانشمندانی چون عبدالرحمن صوفی رازی ( جدا گانه شرحی از زندگی ایشان خواهیم نوشت ) بخش زیادی از اصول ریاضی ومشخصات ستارگان را با کمک این دستگاه ( اسطرلاب ) کامل نموده اند ودنیای امروز هم بنا به یافته های دیروز ما ایرنیان که بسیار قابل توجه ایشان می باشد مطالعات خود را انجام ونیز انتقال اطلاعات به دستگاهی که بعدها باعث تکمیل تلسکوب گردیدافتخار میکند .
اینک تمامی موزه های دنیا در همه جهان نام این دستگاه را باکلمه " پرشیا " یا " ایران " همراه می نمایند وباتوجه به متون کتب علمی نجومی عصرما بدون هیچ اغراقی دستگاه اسطرلاب ساخته دست دانشمندان ایران در گذشته که مورد توجه تمامی دانشمندان ودانش پژوهان نجومی جهان بوده وهنوز هست .
حال ببینیم اسطرلاب چیست !!
اسطرلاب ظرف یا کاسه ، جام ویا بشقابی است از گل پخته یا از قلز ساخته می شودکه روی آن خطوط ونقوشی رسم شده که با توجه به آن خطوط می توان تاحدود 50 مسئله نجومی را حل کرد واین دستگاه در اول سفالی وگلی بوده وسپس از جنس تخته ای وبعد انواع واقسام فلزی دستگاه مورد نظر ساخته شده . اینک بدانیم حافظ این دستگاه را چه می نامیده ودر دیوان خواجه این دستگاه بنام " جام جهان نما " یا " جام جهان بین " یا " جام جمشید " آورده شده وبصراحت وآشکارا شرح این دستگاه را در کار بردهای گوناگون ارایه کرده که برای درک معانی درست وصحیح آن از اشعارش هیچ نیازی به تفسیر وتبدیل معنی آن به جای " دل و قلب و ضمیرانسانی " نبوده وبی مناسبت نیست بدانیم آنچه در اصطلاح عرفان وارد گردیده این ادست که " جام جم" را چنین معنی نموده اند (( دل عارف است و مالا مال از معرفت حق وخالی از غرض نیت به خلق است )) باید بدانیم این جمله مجازی کلمه جام جم است ودر برخی ابیات خواجه نام ِ معنی واقعی آن منظور نظر شاعر بوده .
حافظ به صراحت جام جهان بین وجام جم را یک ابزار ساخته دست بشر دانسته واین اندیشه حافظ است .
جمشید جز حکایت جام از جهان نبرد
زنهار دل مبند به اسباب دنیوی
که جام جمشید ی یک ابزار فیزیک وساخته دست انسانی و دنیوی است نه به مفهوم معنوی ، همانطور که در غزلیات بعد اشاراتی دیگر به آن می نماید وحقایق بسیار کشف و روشن می گردد.
پایان بخش 5
ادامه دارد